Հայկական մշակույթը նման է մի հնագույն, ամուր բերդի, որի հիմքերը դարերի խորքից են գալիս։ Այդ բերդը կանգուն է մնացել ոչ միայն քարից ու կրից, այլև մտքի, գրի և ոգու ուժով։ Եվ այդ ոգու պահապաններից երեքը՝ Մովսես Խորենացին, Եղիշեն և Նահապետ Քուչակը, թեև ապրել են տարբեր դարերում և ստեղծագործել տարբեր ժանրերում, միասին ձևավորել են հայկական ինքնության հիմնասյուները։
Եկեք միասին ճամփորդենք ժամանակի միջով և հասկանանք, թե ինչու են այս երեք անուններն այդքան կարևոր յուրաքանչյուր հայի համար։
1. Մովսես Խորենացի՝ «Պատմահայրը», Ով մեզ տվեց մեր ծննդյան վկայականը
Ով է նա։ 5-րդ դարի պատմիչ, մտածող, հայ պատմագրության հիմնադիրը,
որին մենք արժանավայել կերպով կոչում ենք «Պատմահայր»։
Ինչ է նա արել։ Գրել է «Հայոց Պատմություն» աշխատությունը, որը պարզապես իրադարձությունների շարադրանք չէ։ Սա հայ ժողովրդի ծագման, նրա առասպելական նախահայր Հայկից մինչև իր ժամանակների պատմության ամբողջական պատումն է։ Խորենացին էր, որ մեզ տվեց մեր ազգային «ես»-ի հիմքը՝ կապելով մեր պատմությունը Աստվածաշնչի և համաշխարհային պատմության հետ։
Ինչու է նա կարևոր։ Առանց Խորենացու մենք կլինեինք անցյալ չունեցող ժողովուրդ։ Նա ոչ թե պարզապես փաստեր արձանագրեց, այլ ստեղծեց ազգային նարատիվ։ Նա մեզ տվեց մեր հերոսներին, մեր ծագումնաբանությունը և մեր տեղը աշխարհի քարտեզի վրա։ Նա մեր ինքնության ճարտարապետն է։
Հիմնական գաղափարը․ Խորենացին պատասխանեց «Ովքե՞ր ենք մենք եվ որտեղի՞ց ենք գալիս»
հարցին։
2. Եղիշե՝ «Անմահության մագաղաթը գրողը», Ով սահմանեց մեր պայքարի իմաստը
Ով է նա։ 5-րդ դարի պատմիչ, Խորենացու ժամանակակիցը, ով դարձավ հավատքի և ազատության համար մղվող պայքարի ամենապայծառ քրոնիկագիրը։
Ինչ է նա արել։ Գրել է «Վարդանի և Հայոց պատերազմի մասին» երկը՝ անմահացնելով 451 
թվականի Ավարայրի ճակատամարտը։ Եղիշեի շնորհիվ Վարդանանց պատերազմը դարձավ ոչ թե պարտության, այլ ոգու հաղթանակի խորհրդանիշ։ Նրա հայտնի խոսքը՝ «Մահ ոչ իմացեալ՝ մահ է, մահ իմացեալ՝ անմահութիւն է», դարձավ հայ ժողովրդի գոյապայքարի բանաձևը։
Ինչու է նա կարևոր։ Եղիշեն ցույց տվեց, որ ֆիզիկական պարտությունը ոչինչ է, եթե ոգին անպարտելի է։ Նա սահմանեց այն արժեքները, որոնց համար արժե պայքարել և նույնիսկ մահանալ՝ հավատք, հայրենիք, ինքնություն։ Նրա գիրքը ոչ միայն պատմություն է, այլև ազգային ոգու մանիֆեստ։
Հիմնական գաղափարը․ Եղիշեն պատասխանեց «Ինչի՞ համար ենք մենք պայքարում» հարցին։
3. Նահապետ Քուչակ՝ «Սրտի թարգմանը», Ով բացահայտեց մարդկային հոգին
Ով է նա։ Միջնադարյան (ենթադրաբար 16-րդ դար) բանաստեղծ, որի մասին շատ քիչ բան է հայտնի, բայց որի պոեզիան հասել է մեզ «հայրեններ» կոչվող կարճ քառատողերի տեսքով։
Ինչ է նա արել։ Եթե Խորենացին ու Եղիշեն խոսում էին ազգի ու պետության մասին, ապա Քուչակը խոսեց անհատի անունից։ Նա գրում էր սիրո, կարոտի, պանդխտությ
ան, կյանքի վայելքի և մարդկային զգացմունքների ամենանուրբ դրսևորումների մասին։ Նրա լեզուն անկեղծ է, թարմ և զարմանալիորեն ժամանակակից։ Նա բերեց մարդկային, հասարակ ու գեղեցիկ հույզերը հայ գրականություն։
Ինչու է նա կարևոր։ Քուչակը հիշեցրեց, որ ազգային մեծ պատմությունների և պայքարների կողքին գոյություն ունի անհատի անձնական աշխարհը՝ իր սիրով, ցավով ու երազանքներով։ Նա մեր գրականությանը հաղորդեց մարդկային ջերմություն և ցույց տվեց, որ հայի հոգին կարող է ոչ միայն պայքարել, այլև նուրբ սիրել ու տենչալ։
Հիմնական գաղափարը․ Քուչակը պատասխանեց «Ի՞նչ ենք մենք զգում» հարցին։
Երեք անուն, մեկ ժառանգություն
Խորենացին, Եղիշեն և Քուչակը միասին կազմում են հայկական ինքնության մի ամբողջական պատկեր։
Խորենացին մեր Միտքն է՝ մեր պատմական հիշողությունը։
Եղիշեն մեր Ոգին է՝ մեր պայքարի ու տոկունության խորհրդանիշը։
Քուչակը մեր Սիրտն է՝ մեր մարդկային զգացմունքների ու հույզերի արտահայտությունը։
Այս երեք հսկաները մեզ ժառանգել են ավելին, քան պարզապես գրքեր։ Նրանք մեզ են թողել ինքներս մեզ հասկանալու բանալիները։ Նրանց կարդալը ոչ թե ուղղակի գրական ընթերցանություն է, այլ ճամփորդություն դեպի հայկական հոգու խորքերը։ Եվ այդ ճամփորդությունն արժե կատարել նորից ու նորից։
