Վարդավառը, որը նշվում է Զատիկից 98 օր հետո, Հայաստանի ամենասիրված և սպասված տոներից է։ Այն հայտնի է իր ուրախ ջրոցիներով, որոնց ընթացքում մարդիկ՝ անկախ տարիքից և սոցիալական դիրքից, միմյանց վրա ջուր են լցնում՝ մաղթելով առողջություն և հաջողություն։ Սակայն այս զվարճալի սովորույթի հետևում թաքնված է հարուստ պատմություն և խորը խորհրդանշաններ։
Տոնի հեթանոսական արմատները. Աստղիկի և Վահագնի սերը
Վարդավառի տոնը սկզբնավորվել է հեթանոսական ժամանակներում և կապված է եղել սիրո և գեղեցկության աստվածուհի Աստղիկի անվան հետ։ Հին հայերը հավատում էին, որ Աստղիկը վարդաջուր էր ցողում հայոց հողի վրա՝ սեր և բերրիություն պարգևելով։ Նա նաև ջրի, սիրո և պտղաբերության աստվածուհին էր։
Ավանդության համաձայն՝ Աստղիկը սիրահարված էր ամպրոպի և կայծակի աստված Վահագնին։ Նրանց սերը լուսավորում էր երկինքն ու երկիրը, և նրանց հանդիպումների ժամանակ անձրև էր գալիս, որը կենարար էր բնության համար։ Հեթանոս հայերը ջուրը համարում էին կյանքի, մաքրության և բուժման աղբյուր, և ջրի ծեսերը նվիրված էին հենց Աստղիկ աստվածուհուն։
Քրիստոնեական վերափոխումը. Պայծառակերպության տոնը
Քրիստոնեության ընդունումից հետո, ինչպես շատ հեթանոսական տոներ, Վարդավառը ևս վերաիմաստավորվեց և սկսեց նշվել որպես Հիսուս Քրիստոսի Պայծառակերպության տոն։ Այն Հայ Առաքելական Եկեղեցու հինգ տաղավար տոներից մեկն է։
Ըստ Ավետարանի՝ Հիսուսը Թաբոր լեռան վրա իր երեք աշակերտների՝ Պետրոսի, Հակոբոսի և Հովհաննեսի առաջ պայծառակերպվում է (այլակերպվում է), և նրա դեմքը փայլում է արեգակի պես, իսկ զգեստները դառնում են ձյունի պես սպիտակ։ Այս իրադարձությունը խորհրդանշում է Հիսուսի աստվածային էությունը և ցույց է տալիս նրա փառքը։ Եկեղեցին տոնը պաշտոնապես հաստատել է 4-րդ դարում։
Վարդավառի խորհրդանիշները և ավանդույթները
Ջուր: Վարդավառի գլխավոր խորհրդանիշը ջուրն է, որը մարմնավորում է մաքրությունը, առողջացումը և նոր կյանքի սկիզբը։ Այն նաև հիշեցնում է համաշխարհային ջրհեղեղի և Նոյի տապանի պատմությունը, երբ Նոյը իր որդիներին պատվիրում է միմյանց վրա ջուր ցանել՝ ի հիշատակ ջրհեղեղի։
Վարդեր: «Վարդավառ» անվանումը կապված է վարդի հետ, որը համարվում էր Աստղիկ աստվածուհու խորհրդանիշը։ Այս օրը մարդիկ միմյանց վարդեր էին նվիրում՝ որպես սիրո և գեղեցկության նշան։
Աղավնիներ: Մեկ այլ գեղեցիկ ավանդույթ է աղավնիներ բաց թողնելը։ Սա նույնպես կապված է Նոյի պատմության հետ, երբ աղավնին բերեց ձիթենու ճյուղ՝ ավետելով ջրհեղեղի ավարտը և խաղաղության սկիզբը։ Քրիստոնեության մեջ աղավնին խորհրդանշում է Սուրբ Հոգին։
Տոնական ուտեստներ: Վարդավառի սեղաններին ավանդաբար մատուցվում են հայկական խոհանոցի համեղ ուտեստներ, այդ թվում՝ տարբեր տեսակի մրգեր և բանջարեղեն, որոնք խորհրդանշում են ամառային բերքի առատությունը։
Վարդավառն այսօր
Այսօր Վարդավառը պահպանում է իր ժողովրդական բնույթը և նշվում է մեծ ոգևորությամբ ամբողջ Հայաստանում և սփյուռքում։ Երևանի փողոցներից մինչև ամենահեռավոր գյուղերը, մարդիկ ուրախությամբ մասնակցում են ջրային խաղերին։ Տոնը միավորում է բոլորին, ջնջում է սահմանները և ստեղծում անկեղծ ուրախության ու համախմբվածության մթնոլորտ։
Վարդավառը հայ մշակույթի վառ օրինակ է, որտեղ ներդաշնակորեն միահյուսվել են հեթանոսական և քրիստոնեական ավանդույթները՝ ստեղծելով մի յուրօրինակ և սիրելի տոն, որը խորհրդանշում է մաքրություն, վերածնունդ, սեր և բարություն։