Սևանա լիճը՝ Հայաստանի «կապուտաչյա գեղեցկուհին», իրավամբ համարվում է երկրի բնության ամենագլխավոր հրաշալիքներից մեկը։ Գեղարքունիքի մարզում, ծովի մակարդակից 1900 մետր բարձրության վրա փռված այս ջրային գանձը ոչ միայն հանգստի և զբոսաշրջության հանրահայտ վայր է, այլև ունի բազմաթիվ յուրահատկություններ, որոնք այն դարձնում են իսկապես եզակի։ Եկեք բացահայտենք Սևանա լիճի ամենահետաքրքիր գաղտնիքները։
Աշխարհի քաղցրահամ ջուր ունեցող երկրորդ բարձրադիր լիճը
Սևանա լիճը աշխարհի քաղցրահամ ջուր ունեցող երկրորդ բարձրադիր լիճն է՝ զիջելով միայն Հարավային Ամերիկայի Տիտիկակա լճին։ Լինելով Հարավային Կովկասի ամենախոշոր լիճը՝ այն զբաղեցնում է մոտ 1260 քառակուսի կիլոմետր մակերես։ Ի տարբերություն տարածաշրջանի մյուս խոշոր լճերի՝ Վանա և Ուրմիա, Սևանն ունի քաղցրահամ ջուր, ինչը նրան դարձնում է կենսական նշանակության ռեսուրս։
Երկու դեմք ունեցող լիճ՝ Մեծ և Փոքր Սևան
Լճի յուրահատկությունը միայն նրա բարձրադիր դիրքով չի սահմանափակվում։ Այն Շորժայի ստորջրյա թմբով բաժանվում է երկու մասի՝ Մեծ և Փոքր Սևանի։ Այս երկու հատվածները տարբերվում են իրենց խորությամբ և էկոհամակարգով։ Փոքր Սևանն ավելի խորն է, մինչդեռ Մեծ Սևանն ավելի ծանծաղ է։ Այս բնական բաժանումը լճին հաղորդում է յուրահատուկ դինամիկա և բազմազանություն։
Փոփոխվող գույների խորհրդավոր գեղեցկություն
Սևանա լճի ջրերը հայտնի են իրենց զարմանալի գունային փոփոխություններով։ Արևոտ եղանակին լիճը փայլում է փիրուզագույն երանգներով, մինչդեռ քամոտ օրերին այն ստանում է մոխրագույն, իսկ գիշերները՝ արծաթափայլ տեսք։ Այս երևույթը, որը պայմանավորված է լույսի անդրադարձմամբ և ջրի թափանցիկությամբ, լճին հաղորդում է խորհրդավոր և անկրկնելի հմայք։
Հազարամյա պատմության և հոգևորության օրրան
Այս բնական գեղեցկությունը դարեր շարունակ ոգեշնչման աղբյուր է եղել և իր շուրջն է համախմբել հոգևոր ու մշակութային կյանքը։ Լճի ափերը հարուստ են պատմամշակութային հուշարձաններով։ Ամենահայտնին, անշուշտ, Սևանի թերակղզում գտնվող Սևանավանքի վանական համալիրն է, որը հիմնադրվել է 9-րդ դարում։ Բացի Սևանավանքից, լճի շրջակայքում կարելի է գտնել նաև այլ հնագույն վանքեր, ինչպիսին է Հայրավանքը, և աշխարհի ամենամեծ խաչքարերի հավաքածուն՝ Նորատուսի գերեզմանատունը։
Իշխան ձկան թագավորությունը
Սակայն լիճը հայտնի է ոչ միայն իր պատմամշակութային ժառանգությամբ, այլև իր կենդանական աշխարհով։ Այն հանդիսանում է իր էնդեմիկ ձկնատեսակի՝ Սևանի իշխանի (Salmo ischchan) թագավորությունը։ Հայկական խոհանոցի այս «թագավորական» ձուկը, ցավոք, այսօր գտնվում է անհետացման եզրին՝ լճի էկոլոգիական խնդիրների պատճառով։ Ձեռնարկվում են միջոցառումներ՝ պահպանելու և վերականգնելու այս եզակի ձկնատեսակի պոպուլյացիան։
Հայաստանի կենսական զարկերակը
Իշխանից բացի, լիճն ընդհանրապես կենսական նշանակություն ունի ամբողջ Հայաստանի համար։ Սևանը ռազմավարական կարևորության օբյեկտ է։ Նրա ջրերը Հրազդան գետի միջոցով ոռոգում են Արարատյան դաշտավայրի բերրի հողերը, իսկ Հրազդանի վրա կառուցված հիդրոէլեկտրակայանների կասկադը կարևոր դեր է խաղում երկրի էներգետիկ համակարգում։ Այսպիսով, լիճը ոչ միայն բնության հուշարձան է, այլև տնտեսության կարևորագույն օղակ։
Էկոլոգիական մարտահրավերներ և վերածննդի հույս
Չնայած իր ողջ կարևորությանը և գեղեցկությանը, Սևանը բախվել է լուրջ մարտահրավերների։ Խորհրդային տարիներին լճի մակարդակի արհեստական իջեցումը հանգեցրեց լուրջ էկոլոգիական խնդիրների, այդ թվում՝ ջրի որակի վատթարացման և կենսաբազմազանության կորստի։ Այսօր իրականացվում են լայնածավալ աշխատանքներ՝ լճի մակարդակը բարձրացնելու և էկոլոգիական հավասարակշռությունը վերականգնելու ուղղությամբ։ Այս ջանքերը հույս են ներշնչում, որ Սևանա լիճը կշարունակի փայլել իր ողջ գեղեցկությամբ՝ ի շահ գալիք սերունդների։
