Երևանից դեպի Գառնի և Գեղարդ տանող ճանապարհին կա մի կանգառ, որը բաց չի թողնում գրեթե ոչ մի ճանապարհորդ։ Այնտեղ, բլրի եզրին, կանգնած է մի պարզ, բայց անչափ խորհրդանշական կառույց՝ Չարենցի կամարը։ Սա պարզապես քարե կամար չէ։ Սա մի դարպաս է դեպի հայոց ոգին, պատուհան դեպի մեր երազանքների լեռը՝ Արարատը։ Բայց ի՞նչ պատմություն է թաքնված այս քարերի հետևում։
Ինչպե՞ս և ինչո՞ւ ծնվեց կամարի գաղափարը
1957 թվականն էր։ Հայ մեծանուն ճարտարապետ Ռաֆայել Իսրայելյանը, ով այնպիսի գլուխգործոցների հեղինակ է, ինչպիսիք են «Սարդարապատի» հուշահամալիրը և «Վարդան Մամիկոնյանի» արձանը, մի օր երթևեկում էր Գառնու ճանապարհով։ Հանկարծ նրա աչքը գրավում է մի տեսարան՝ մի կետ, որտեղից բիբլիական լեռը բացվում է իր ողջ հմայքով և վեհությամբ՝ անթերի և անխոչընդոտ։
Այդ պահին ճարտարապետի մտքում ծնվում է մի հանճարեղ գաղափար. այս կետում պետք է կանգնեցնել մի հուշարձան, որը ոչ թե կփակի, այլ կշրջանակի, կընդգծի և կմատուցի Արարատի գեղեցկությունը։ Հուշարձան, որը կնվիրվի հայ պոեզիայի տիտաններից մեկին՝ Եղիշե Չարենցին, ով անսահման սիրով էր լցված դեպի «իր Մասիս սարը»։
Ճարտարապետի հանճարը՝ ճիշտ վայրի ընտրությունը
Ռաֆայել Իսրայելյանի հանճարը միայն կամարի դիզայնի մեջ չէր։ Նրա հիմնական հաղթանակը ճիշտ վայրի ընտրությունն էր։ Իսրայելյանը երկար շրջել է այս տարածքով՝ փնտրելով այն «կախարդական» կետը, որտեղից Արարատը կերևա կատարյալ համաչափությամբ։ Եվ նա գտավ այն։
Կամարը կառուցված է այնպես, որ երբ մոտենում ես նրան, Արարատը կարծես թաքնված է։ Բայց հենց որ մտնում ես կամարի տակ, լեռը հայտնվում է քո առջև՝ կարծես բեմի վրա։ Կամարը դառնում է թատերական վարագույր, որը բացվելով՝ հանդիսատեսին է ներկայացնում գլխավոր հերոսին՝ Արարատին։
«Աշխարհ անցիր…». բանաստեղծի խոսքը՝ փորագրված քարին
Կամարի վրա փորագրված են Չարենցի հայտնի տողերը նրա «Ես իմ անուշ Հայաստանի…» բանաստեղծությունից.
«Աշխարհ անցի՛ր, Արարատի նման ճերմակ գագաթ չկա։
Ինչպես անհաս փառքի ճամփա՝ ես իմ Մասիս սարն եմ սիրում»։
Այս տողերը կամարի գաղափարական սիրտն են։ Դրանք պարզապես զարդ չեն, այլ հուշարձանի անբաժանելի մասը։ Երբ կարդում ես այս խոսքերը և միևնույն պահին կամարի միջով նայում Արարատին, տեղի է ունենում մի զարմանալի միաձուլում. պոեզիան, ճարտարապետությունը և բնությունը դառնում են մեկ ամբողջություն։ Դու տեսնում ես այն, ինչ զգացել է Չարենցը, և հասկանում, թե ինչու է նա այդքան սիրել իր «Մասիս սարը»։
Ավելին, քան պարզապես տեսարժան վայր
Չարենցի կամարը վաղուց դադարել է լինել պարզապես զբոսաշրջային վայր, որտեղ մարդիկ լուսանկարվում են։ Այն դարձել է ուխտատեղի։
Սա խորհրդանիշ է կարոտի։ Այն մեզ հիշեցնում է մեր պատմական հայրենիքի և նրա անբաժանելի մաս կազմող Արարատի մասին, որն այսօր մեր սահմաններից դուրս է, բայց միշտ մեր սրտերում է։
Սա հարգանքի տուրք է։ Կամարը հավերժացնում է ոչ միայն Չարենցի, այլև ողջ հայ մտավորականության հիշատակը, որը ստալինյան բռնաճնշումների զոհ դարձավ, բայց որի ոգին այդպես էլ չկոտրվեց։
Սա ոգեշնչման աղբյուր է։ Կանգնելով այստեղ, նայելով Արարատին և կարդալով Չարենցի տողերը՝ դու լցվում ես հպարտությամբ և հավատով դեպի քո երկրի ապագան։
Այսպիսով, հաջորդ անգամ, երբ կանգնեք Չարենցի կամարի տակ, մի շտապեք պարզապես լուսանկարվել։ Մի պահ կանգ առեք։ Փորձեք զգալ այն, ինչ զգացել է ճարտարապետ Իսրայելյանը՝ գտնելով այս կատարյալ կետը։ Փորձեք լսել Չարենցի ձայնը քամու սուլոցի մեջ։ Եվ նայե՛ք կամարի միջով բացվող տեսարանին՝ ոչ թե որպես լուսանկարի ֆոնի, այլ որպես մեր պատմության, մեր ցավի, մեր հպարտության և մեր հավերժական երազանքի կենդանի խորհրդանիշի։
Քանզի Չարենցի կամարը քարից կերտված պոեզիա է՝ հավերժական երկխոսություն բանաստեղծի, լեռան և ազգի միջև։
