Այսօր՝ հուլիսի 29-ին,ա շխարհահռչակ ծովանկարիչ, հայ ժողովրդի մեծանուն զավակ Հովհաննես Այվազովսկու ծննդյան օրն է։ Ծնված 1817 թվականին Ղրիմի Թեոդոսիա քաղաքում, հայկական աղքատ ընտանիքում, նա իր անզուգական տաղանդի շնորհիվ դարձավ բոլոր ժամանակների մեծագույն ծովանկարիչներից մեկը՝ աշխարհին թողնելով ավելի քան 6000 կտավ։
Ծովի հետ անքակտելի կապը
«Ծովն իմ կյանքն է», – խոստովանել է մեծ նկարիչը։ Եվ իսկապես, նրա ողջ ստեղծագործական կյանքը նվիրված էր ծովին։ Այվազովսկին պատկերել է ծովը օրվա բոլոր ժամերին և տարվա բոլոր եղանակներին՝ վարպետորեն փոխանցելով նրա անընդգրկելի վեհությունը, խաղաղ անդորրը, կատաղի փոթորիկները, արևածագի ու մայրամուտի հրավառ գույները և լուսնի լույսի խայտանքը ալիքների վրա։ Նա աշխատում էր աներևակայելի արագությամբ՝ հիմնվելով իր ֆենոմենալ տեսողական հիշողության վրա։
Տաղանդի ուղին՝ Թեոդոսիայից մինչև համաշխարհային ճանաչում
Այվազովսկու նկարչական ձիրքը դրսևորվել է վաղ մանկությունից։ Թեոդոսիայի ճարտարապետը, նկատելով պատանու տաղանդը, նրան տրամադրում է թուղթ ու մատիտ, քանի որ մինչ այդ Այվազովսկին նկարում էր հայկական թաղամասի տների պատերին՝ ածուխով։ Նրա տաղանդը ճանապարհ հարթեց դեպի Սիմֆերոպոլի գիմնազիա, ապա՝ Սանկտ Պետերբուրգի Գեղարվեստի ակադեմիա, որն ավարտեց ոսկե մեդալով։
Ակադեմիան ավարտելուց հետո նա ճանապարհորդեց Եվրոպայում, որտեղ նրա արվեստը մեծ ճանաչում գտավ։ Չնայած համաշխարհային փառքին, Այվազովսկին նախընտրեց ապրել և ստեղծագործել իր հայրենի Թեոդոսիայում՝ այնտեղ բացելով արվեստի դպրոց և պատկերասրահ։
Հայկական ոգին և անմահ գլուխգործոցները
Թեև Այվազովսկին Ռուսական կայսրության պատվավոր ծովակալ էր և նրա ստեղծագործությունների մեծ մասը ծովանկարներ են, նա երբեք չի մոռացել իր հայկական արմատների մասին։ Նրա որոշ կտավներ կրում են «Հովհաննես Այվազյան» ստորագրությունը։ Նկարիչն անդրադարձել է հայկական թեմաներին՝ ստեղծելով այնպիսի կտավներ, ինչպիսիք են «Նոյն իջնում է Արարատից», «Հայ ժողովրդի մկրտությունը», «Բայրոնի այցը Սուրբ Ղազար կղզի» և «Խրիմյան Հայրիկը Էջմիածնի շրջակայքում»։
1890-ական թվականների հայկական կոտորածները խորապես ցնցել են նկարչին։ Ի նշան բողոքի՝ նա ծովն է նետել թուրքական սուլթանի կողմից իրեն շնորհված շքանշանը։ Այդ ծանր օրերին նա ստեղծել է «Հայերի ջարդը Տրապիզոնում 1895 թվականին» և «Թուրքական նավերը Մարմարա ծովն են թափում հայերին» կտավները։ Նրա վերջին՝ անավարտ գործը՝ «Թուրքական նավի պայթյունը», ևս այս ողբերգական իրադարձությունների արձագանքն էր։
Այվազովսկու ամենահայտնի գործերից է «Իններորդ ալիքը»։ Կտավը պատկերում է փոթորկից հետո փրկված նավաստիներին, որոնք կառչել են նավի բեկորներից՝ դիմակայելով մահաբեր իններորդ ալիքին։ Լեգենդի համաձայն՝ այս կտավի ստեղծման համար նկարչին ոգեշնչել է իր իսկ վերապրած սարսափելի փոթորիկը։
Հետաքրքիր փաստեր
Հնագետ Այվազովսկին: Նկարչությունը նրա միակ կիրքը չէր։ 1853 թվականին նա սեփական միջոցներով Թեոդոսիայի մերձակայքում պեղումներ է իրականացրել՝ բացահայտելով շուրջ 80 դամբարան։
Այվազովսկին և Սպիտակ տունը: Սառը պատերազմի տարիներին, ԱՄՆ նախագահ Ջոն Քենեդին, Խրուշչովի հետ հանդիպման համար, հրամայել է բանակցությունների սրահում կախել Այվազովսկու կտավները։
Անմահ խոսքեր շիրիմին: Այվազովսկին մահացել է 1900 թվականին և թաղված է Թեոդոսիայի Սուրբ Սարգիս եկեղեցու բակում։ Նրա շիրմաքարին փորագրված են Մովսես Խորենացու խոսքերը. «Մահկանացու ծնեալ, անմահ զիւրն յիշատակ եթող» (Ծնվեց մահկանացու, թողեց անմահ հիշատակ)։
Հովհաննես Այվազովսկու արվեստը հավերժական է, ինչպես ծովը, որին նա այնքան սիրում էր։ Նրա կտավները շարունակում են հիացնել և ոգեշնչել սերունդներին՝ վկայելով մարդկային տաղանդի և ոգու անսահման հզորության մասին։
